Liderlik Kavramına Bakış

LİDER VE LİDERLİK KAVRAMINA FARKLI BİR BAKIŞ

Liderlik, belirli bir zaman kesitinde ve belirli bir ortamda oynanan etkili bir roldür. Lider de bu rolü oynayan kişidir. Lider geleceğe dönük bir vizyonu (resmi, görüntüsü) olan, grubunu etkileyerek yön veren ve sürükleyen kişidir. Lider yetişmez doğar diyen görüşler çoğunlukta olmasına rağmen, eğitim ve deneyimle liderin yetişebileceğini savunan fikirler de vardır. Lider ve liderlik konusunda herkesin kabul edebileceği tanımlar bulmak, ilkeler koymak ve deneyler yapmak zordur.

Lider ve idareci farklı şeylerdir. İyi lider, aynı zamanda iyi bir idarecidir diyemeyiz. Atatürk iyi bir lider ve iyi bir idareciydi. Hitler lider oldu, fakat idareci olamadı. Sosyal liderler makamları olmayan, Humeyni ve Gandi gibi liderlerdir. Statü liderleri ise makam sahibidirler. Liderler bireylerin benimsemesi ve seçimle gelir, zorlama olmaz. Günümüzde yumuşatılmış lider tipi geçerlidir. Liderliğe gelmek ve liderlikte kalabilmek bir birinden farklı şeylerdir.

Toplumda alt gruplar veya menfaat grupları her zaman vardır. Lider bu grupları dengede tutabilmelidir. Bu günün demokrasileri ve bilgi çağında liderlik yapmak zordur. Toplumun aydınlık düzeyi ve refah seviyesi yükseldikce liderlik zorlaşır. Yetki ve sorumluluk kavramları, kanun, denetleme ve kontrol mekanizmaları liderlerin işini zorlaştırır. Bireyler, liderden kitleleri harekete geçirmesini, yenilik ve değişim yaratmasını bekler, istikrar ister. Lider grubunu büyütmek, bütünlüğünü sürdürmek , başarıyı sağlamak ve sürekli kılmak zorundadır. Başarının yerine konacak başka bir şey yoktur. Başarının garanti edilebilmesi için gereken şartlar şunlardır ;

. hedef doğru olarak tesbit edilmelidir,
. lider rolünü iyi oynamalıdır,
. bireyler kendi rollerini iyi bilmelidirler.

Büyük liderler, kendilerini izleyenlerin tutumlarını, davranışlarını, değerlerini, düşüncelerini, hatta, inançlarını bile değiştirebilirler. Geleceğin liderlerinin beyinlerle birlikte, kalbleri de harekete geçirmeleri gerekecektir. Liderliğin kaynağı ne olursa olsun, liderde bazı nitelikler gözlenir. Her toplumun kendi lider tipi ve liderinde aradığı özellikler bir birinden farklıdır. Buna rağmen, dürüstlük, tutarlılık ve bütünlük gibi özelliklerin ortak nitelikler olduğu görülür. Lider grub ve üyelerinden farlılaşan kişidir. Gerçek liderlerde gözlenen olumlu özelliklerden bazıları şunlardır ;

. popülerlik, orijinallik, özgün görüşler, . kendini yenileyebilme,
. bilgi ve beceri birikimi, . iyi ilişkiler kurabilme,
. olumsuz duyguları kontrol edebilme, . geleceğe dönük vizyonu olma,
. dengeli davranış, kararlılık, . cesaret , ihtiras, sabır,
. denetleyicilik, hitabet, ikna gücü, . fiziksel güçlülük, örnek olma,

Sorunları aşırı derecede küçümseyen veya abartılı şekilde büyüten kişiler liderlik rolüne girişemez. Küçümseyen davranış, sorunların birikmesine neden olur. Abartarak büyüten ise çözümlere yanaşmaz, başarısızlık korkusu yaşar. Liderlerde gözlenen olumsuz özelliklerden bazıları şunlardır ;

. bencillik, sorumluluk duymamak, . pişman olmamak,
. kuralları kendi yararına yorumlamak, . sözünü tutmamak,
. kendi yalanına inanmak, sahtekarlık, . sadece ben yapabilirim inancı,
. cazip hedefler gösterememek, . otoriteye çok fazla güvenme,
. liderlikle yöneticiliği karıştırmak, . başarıları karıştırmak,
. liderlikte kalma taktiklerinde ihmal, . değerleri karıştırmaktır.

Dünya bir sahne, insanlar ise birer aktördür. İnsanlar, sosyal durumları, görev ve sorumlulukları ne olursa olsun, tamamen kendilerini oynamazlar, biraz rol yaparlar. Rol oranı arttıkca kişilik özellikleri kaybolmaya başlar. Kişilik özellikleri davranışlara hakim olursa, rol oranı en az seviyede kalır.

Liderler bazı yetkileri devredebilirler, fakat sorumluluğu asla devredemezler. Doğru hedefler göstermek, isabetli ve süratli kararlar alabilmek, uygulayabilmek ve sonunda başarıyı garanti edebilmek için, grubun yapısı ve dinamikleri iyi bilinmeli ve bireylerin bazı kararlara katılmaları sağlanmalıdır. Her grubun bir kişiliği vardır. Bu kişilik bireylerin kişiliğinden farklıdır. Bireylerin kararlara katılamayacağı durumlar ;

. kararın konusu gizlilik gerektiriyorsa,
. bireylerden bağımsız bir konuysa,
. bireye güven sorunu yaşanıyorsa,
. bireyin taraf olması muhtemelse , kararlara katılması kısıtlanabilir.

Liderin verdiği kararlar hedefe yönelik, açık, anlaşılır, tutarlı olmalı , bütünlük ve süreklilik ilkelerini gözetmelidir. Karar sürecinde lideri sınırlayan hususlar ;

. sorunların iyi anlaşılamaması, . bilgi yetersizliği,
. seçeneklerin yetersizliği, . sübjektif davranışların varlığı,
. örnek izleme yanılgısına düşmek, . alışkanlıklar, teamüller,
. zaman yetersizliği, . korku ve güvensizlikler,
. kişisel seçimlere yönelmek, . maddi yetersizlikler,
. beklenmedik ve öngörülemeyen diğer etkenlerdir.

Liderler grup elemanlarının becerilerinden yararlanır. Bunun için iletişim ve koordinasyon önem kazanır. İletişim yukarıdan aşağıya, emir ve talimat verme, aşağıdan yukarıya ise, teklif ve arz şeklinde olur. Lider, bireylerin görüşlerini almak, kararlara katılmalarını sağlamak ve boyun eğmelerini temin için onları etkileme yöntemlerini kullanır. Başlıca etkileme yöntemleri ;

. boyun eğme ile etkileme, en çabuk etkilemedir.
. özdeşleşme yoluyla etkileme, en sürükleyici etkilemedir.
. benimsetme yoluyla etkileme, en kalıcı etkileme yöntemidir.
Liderlerin “ durun bakalım, ben demiştim, bir düşünelim, bilmiyorum, sanmıyorum, sindiremiyorum, görelim bakalım” gibi kavramları kullanmaya hakları da yoktur, zamanları da yoktur. Araştırmalar bir kişinin mensubu olduğu kurumun gelişmesine azami 5 yıl katkıda bulunabileceğini göstermiştir. Toplum olarak lider çıkaramadığımız sıkca söylenir. İnsanlarımız “ ben bu konuda farklıyım, kendimi kanıtlamalıyım “ demekten çekiniyor. Birey olarak inisayitif kullanamıyoruz. Halbuki, günümüzde liderini eleştirebilecek veya ikna edebilecek kişilere ihtiyacımız vardır. Temennilerin ve iyimserliklerin sorunları çözmiyeceği bilinen ve gözlenen bir gerçektir. Sorunların çözümleri için bedel ödemeye hazır olunmalı ve insanlarımız becerilerini göstermelidir. Toplumda var olan kabiliyetleri ortaya çıkaracak mekanizmalar oluşturulmalıdır.
Avukat Naci Sozen